Sa?l?k ?al??anlar?nda Kan ve V?cut S?v?lar?yla Olan Mesleki Temaslar

Dr. Serpil EROL*, Dr. Z?lal ?ZKURT*, Dr. Mustafa ERTEK*, Dr. Ayten KADANALI*, Dr. Mehmet A. TA?YARAN*

*? Atat?rk ?niversitesi T?p Fak?ltesi, Klinik Bakteriyoloji ve ?nfeksiyon Hastal?klar? Anabilim Dal?, Erzurum.

?ZET

Sa?l?k ?al??anlar? aras?nda kan ve v?cut s?v?lar? ile ilgili mesleki temas olaylar?n?n epidemiyolojik ?zelliklerini ve s?kl???n? belirlemek amac?yla, sa?l?k ?al??anlar? ile kar??l?kl? g?r??me esas?na dayanan bir ?al??ma yap?ld?. G?r??me esnas?nda elde edilen bilgiler bir anket formuna kaydedildi. Toplam 386 sa?l?k ?al??an? (217?si doktor, 124?? hem?ire, 45?i laboratuvar teknisyeni) ?al??ma kapsam?na al?nd?. Sa?l?k ?al??anlar?n?n 313 (%81.1)??nde bir veya daha fazla temas hikayesi rapor edildi (doktorlar?n %78.3??nde, hem?irelerin %91.1?inde, laboratuvar teknisyenlerinin %66.7?sinde). Temas olaylar?n?n %84.5?i kan ve kan ?r?nleri ile, %3.9?u v?cut s?v?lar? ile, %11.6?s? di?er materyallerle ili?kiliydi. En s?k rastlanan temas ?ekli i?ne batmas? veya kesici/delici yaralanmalard? (%46.6), bunu %24.4 ile hasarl? (b?t?nl??? bozulmu?) deri ile temas veya yaralarla temas, %19.2 ile mukoz membranlara s??rama tarz?nda olan bula? ?yk?s? izliyordu. Hem?ireler aras?nda ilk iki bula? yoluna daha s?k rastland?. Temas ?yk?s? olan 313 sa?l?k ?al??an?ndan, %12.8?inde bir, %17.6?s?nda iki, %15?inde ?? ve %54.6?s?nda d?rt veya daha fazla temas olay? vard?. Temasa maruz kalanlar?n sadece %14?? t?bbi yard?m i?in ba?vurmu?tu. Sa?l?k ?al??anlar?n?n %58.2?si hepatit B vir?s? (HBV)?ne kar?? a??l?yd?. Temas hikayesi olan sa?l?k ?al??anlar?n?n %3.8?i temasla ili?kili olarak HBV infeksiyonu, %0.3?? de hepatit C vir?s? infeksiyonu ge?irmi?lerdi. Bu sonu?lar, sa?l?k ?al??anlar?n?n mesleki temas riski, korunma stratejileri ve temas sonras? izlem ile ilgili olarak e?itilmelerinin, ayr?ca i?e ba?lamadan ?nce kan yoluyla ge?en patojenlerle ilgili taramalar?n?n yap?lmas? ve HBV?ye kar?? a??lanmalar?n?n ?nemini ortaya koymaktad?r.

Anahtar Kelimeler: Sa?l?k ?al??anlar?, Mesleki Temas, ?nfeksiyon.

SUMMARY

Occupational Exposure of Healthcare Workers to Blood and Body Fluids

To determine the frequency and epidemiological characteristics of occupational exposure incidents to blood and body fluids among healthcare workers, a survey was conducted using a questionnaire form which was completed during an interview with the healthcare workers. A total of 386 healthcare workers (217 doctors, 124 nurses, 45 laboratory technicians) were included in the study. Of the healthcare workers, 313 (81.1%) reported one or more exposure incidents (78.3% of doctors, 91.1% of nurses, and 66.7% of laboratory technicians). Blood and blood products were involved in 84.5% of exposure incidents; body fluids and other substances accounted for 3.9%, and 11.6% of cases, respectively. The most common route of exposure was sharp and needlestick injury, 46.6% of all healthcare workers, followed by contact to open skin break (24.4%) and splash to mucous membranes (19.2%). The first two were apparently more frequent among the nurses. Of the 313 exposed healthcare workers, 12.8% had one exposure history, while 17.6% had two, 15% had three and 54.6% had four or more. Only 14% of exposed healthcare workers seek for medical aid. 58.2% of the healthcare workers were vaccinated against hepatitis B virus (HBV). Of the exposed healthcare workers, 3.8% had been infected with HBV and 0.3% with hepatitis C virus, related to the exposure. These results indicate the need to the education of healthcare workers about the risk of occupational exposures; preventive strategies and accurate post exposure follow up, in addition to preemployment screening for blood-borne pathogens and vaccination against HBV.

Key Words: Healthcare Workers, Occupational Exposure, Infection.

G?R??

G?n?m?zde kan yoluyla insandan insana ge?en 20?den fazla patojen oldu?u bilinmektedir. Bunlar aras?nda en ?nemlileri insan imm?nyetmezlik vir?s? (HIV),? hepatit B vir?s? (HBV) ve hepatit C vir?s? (HCV)?d?r. Sa?l?k ?al??anlar? kan ve v?cut s?v?lar? ile olan mesleki temaslar? nedeniyle bu patojenlerle olu?an infeksiyonlar bak?m?ndan risk alt?ndad?r (1,2). Kan ve v?cut s?v?lar? ile temas s?kl?kla kesici/delici yaralanmalar, hasarl? (b?t?nl??? bozulmu?) deriye bula? veya mukozalara s??rama ile olmaktad?r. Sa?l?k ?al??anlar?nda kan yolu ile ge?en patojenlerle infekte olma riskini belirleyen en ?nemli fakt?rler; temas say?s? ve tipi, infekte bir hastan?n v?cut s?v?lar? veya kan?yla tek bir temas sonras? infekte olma olas?l??? ve hasta pop?lasyonundaki infekte bireylerin say?s?d?r (2-4). Sa?l?k ?al??anlar?nda kan yoluyla ge?en patojenlere ba?l? mesleki risklerle ba?a ??kmak ?nemli bir halk sa?l??? sorunudur. Bu ama?la geli?mi? ?lkelerdeki bir?ok hastanede yaz?l? prosed?rler ve rehberler olu?turulmu?tur. Ancak bu rehberlerin olu?turuldu?u hastanelerde bile sa?l?k ?al??anlar?n?n koruyucu ?nlemlere uyumunda yetersizlik oldu?u bildirilmektedir (5). Bu prosed?rler amac?na ula?abilmesi i?in, her hastanenin kendi sorunlar?na ve i?leyi?ine g?re personel uyumunun en ideal d?zeylerde olabilece?i ?ekilde d?zenlenmeli ve belli aral?klarla e?itim ?al??malar?yla desteklenmelidir.

Bu ?al??mada, kendi hastanemizde konuyla ilgili bir infeksiyon kontrol prosed?r? olu?turmadan ?nce sa?l?k ?al??anlar?nda mesleki temas olaylar?n?n epidemiyolojik ?zelliklerini ve s?kl???n? ve temas sonras? tutumlar?n? saptamay? ama?lad?k.

MATERYAL ve METOD

?al??ma, Atat?rk ?niversitesi T?p Fak?ltesi Ara?t?rma Hastaneleri?nde 25 soru i?eren bir anket formu haz?rlanarak yap?ld?. Her bir anket sa?l?k ?al??anlar? ile kar??l?kl? g?r???lerek dolduruldu. Sonu?lar?n de?erlendirilmesinde ki-kare, Fisher testi ve tek y?nl? varyans analizi kullan?ld?.

BULGULAR

Toplam 386 sa?l?k ?al??an? (188?i kad?n, 198?i erkek) ?al??ma kapsam?na al?nd?. Bunlar?n 217?si doktor (113?? dahili bran?lardan, 104?? cerrahi bran?lardan), 124?? hem?ire, 45?i laboratuvar teknisyeni idi. ?al??maya al?nan bireylerin ortalama ya? ve ?al??ma s?releri Tablo 1?de g?r?lmektedir. Toplam 313 (%81.1) sa?l?k ?al??an?nda bir veya birden fazla temas oldu?u saptand? (doktorlarda %78.3, hem?irelerde %91.1, laboratuvar teknisyenlerinde %66.7). Hem?irelerde mesleki temas di?er sa?l?k ?al??anlar?ndan daha fazlayd? (p= 0.000). Temas olaylar?n?n %84.5?i kan ve kan ?r?nleri ile meydana gelmi? olup, v?cut s?v?lar? ve di?er materyallerle temas %3.9 ve %11.6 olarak s?ralanmaktayd?. En s?k saptanan temas ?ekli kesici/delici aletlerle yaralanmayd? (%46.6). Bunu hasarl? (b?t?nl??? bozulmu?) deriye bula? (%24.4) ve mukoz membranlara s??rama (%19.2) izlemekteydi. Olgular?n %34.8?inde en az iki ?ekilde, %23.6?s?nda ise her ?? ?ekilde de temas [kesici/delici yaralanma + hasarl? (b?t?nl??? bozulmu?) deriye bula? + mukozalara s??rama] hikayesi vard?. Kesici/delici aletlerle yaralanma ve hasarl? (b?t?nl??? bozulmu?) deriye bula? ?yk?s?ne hem?ireler aras?nda daha s?k rastland? (p= 0.000 ve p= 0.01). Ancak mukoz membranlara s??rama tarz?nda bula? bak?m?ndan ?? grup aras?nda ?nemli fark yoktu (p> 0.05, Tablo 1).

Cerrahi b?l?mlerdeki doktorlar dahili b?l?mlerdekilerden daha fazla temas oran?na sahipti (%88.5 ve %69, p= 0.001). Bununla birlikte bu iki gruptaki doktorlarda HBV ile infekte olma (seropozitiflik %15 ve %18.3, p> 0.05) ve a??lanma oranlar? (%65.5 ve %59, p> 0.05) benzer bulunmu?tur.

Sa?l?k ?al??anlar?n?n sadece 225 (%58.2)?i HBV?ye kar?? a??lanm??t? (doktorlar?n %62.7?si, hem?irelerin %53.2?si, laboratuvar teknisyenlerinin %51.1?i, p> 0.05). A??l? olanlar?n 14 (%6.2)?? kan veya v?cut s?v?lar? ile istenmeyen bir temas olay?ndan sonra a??lanm??t?.

HBV ile kar??la?ma y?n?nden, t?m ?al??anlar?n %17.9?u kendi serolojik durumunu bilmiyordu, %17.4?? daha ?nce HBV infeksiyonu ge?irmi?ti, %1.6?s? ta??y?c? ve %4.9?u hala seronegatifti. HCV ve HIV y?n?nden, sa?l?k ?al??anlar?n?n s?ras?yla %37.6 ve %42.2?si serolojik durumunu bilmiyordu, %62.2 ve %57.8?i seronegatif oldu?unu ifade ediyordu. HIV ve HCV bak?m?ndan kendi serolojik durumunu bilmeyenlerin oran?, HBV bak?m?ndan serolojik durumunu bilmeyenlere g?re daha y?ksekti (p= 0.00). Bir (%0.3) ki?ide kronik HCV infeksiyonu vard?. HIV ile infekte sa?l?k ?al??an? yoktu (Tablo 2).

Kan ve v?cut s?v?lar? ile temas ?yk?s? olan 313 sa?l?k ?al??an?ndan %41.2?sinin temas an?nda HBV?ye kar?? a??l?, %12.8?inin infeksiyonu ge?irmi?, %0.3??n?n ta??y?c?, %22.7?sinin seronegatif oldu?u ve %23??n?n ise kendi serolojik durumunu bilmedi?i saptand?. ?te yandan temas an?nda veya ?ncesinde HCV veya HIV ile infekte olan sa?l?k ?al??an?na rastlanmad?. Temasl?lardan 12 (%3.8)?si HBV ile, biri HCV ile bu temaslarla ili?kili olarak infekte olmu?tu.

Sa?l?k ?al??anlar?n?n toplam 86 (%22.3)?s? HBV ile kar??la?m??t? (ge?irilmi? veya devam etmekte olan infeksiyon). Bu oran mesleki temas ?yk?s? olanlarda %24.3 iken, temas ?yk?s? olmayanlarda %13.7 idi (p= 0.05). HCV infeksiyonu bak?m?ndan temas ?yk?s? olanlar (%0.3) ve olmayanlar (%0) aras?nda fark saptanmad? (p> 0.05).

Temas ?yk?s? olan sa?l?k ?al??anlar?n?n 34 (%10.9)??nde bu temaslardan en az biri ?HBV ile infekte oldu?u bilinen? kan ve/veya v?cut s?v?lar? ile meydana gelmi?ti. Bu ki?ilerin %17.6?s? HBV infekte kanla temas ?ncesi ve sonras? HBV bak?m?ndan seronegatif olup, %2.9?unun ise ?nceden HBV ta??y?c?s? oldu?u saptand?. Yine bunlar?n %2.9?unun temasa ba?l? olarak HBV ile infekte oldu?u, sadece %38.2?sinin temas ?ncesinde HBV a??s? yapt?rm?? oldu?u, %17.6?s?n?n temas sonras? a??land???, %17.6?s?n?n ise temas ?ncesi ve sonras?nda serolojik durumlar?n? bilmedi?i saptand?. Bu 34 sa?l?k ?al??an?n?n sadece %17.6?s? temas sonras? profilaksi ve izlem i?in hastanedeki ilgili birimlere ba?vurduklar?n? ifade etti.

Ondokuz sa?l?k ?al??an?nda ?HCV ile infekte oldu?u bilinen? kan ve/veya v?cut s?v?lar?yla temas ?yk?s? vard?. Bunlar?n %57.9?u temas ?ncesi ve sonras?nda hala seronegatifti, %36.8?i serolojik durumunu bilmiyordu, 1 (%5.3)?i bu temasa ba?l? olarak HCV ile infekte olmu? ve kronik HCV infeksiyonuna sahipti. HCV?li bir materyalle temas ettiklerinin fark?nda olmalar?na ra?men bu 19 sa?l?k ?al??an?ndan sadece 6 (%31.6)?s? izlem veya bilgilenme amac?yla hastanedeki ilgili birimlere ba?vurmu?tu.

Yedi sa?l?k ?al??an?nda ise ?hem HBV hem de HCV infeksiyonuna? sahip oldu?u bilinen hastalar?n kan veya v?cut s?v?s? ile temas ?yk?s? vard?. Bunlardan 4 (%57.1)?? g?r??me an?nda HCV bak?m?ndan kendi serolojik durumlar?n? bilmiyordu, 3 (%42.8)?? HCV i?in seronegatifti. Yine bunlardan 1 (%14.3)?i temas ?ncesi ve sonras?nda HBV?ye kar?? da kendi serolojik durumunu bilmiyor, 3 (%42.8)?? a??l?, 2 (%28.6)?si ba????k olup, sadece 1 (%14.3)?ine temas sonras? HBV profilaksi uygulanm??t?.

Toplam 149 (%38.6) sa?l?k ?al??an?nda temas olaylar?ndan sonra kaynak hastan?n HBV, HCV ve HIV y?n?nden serolojik durumu ara?t?r?lmam??t?.

Herhangi bir temas olay?yla kar??la?an sa?l?k ?al??anlar?n?n sadece 44 (%14)?? temas sonras? profilaksi ve/veya izlem amac?yla giri?imde bulunmu?tu. Bunlar aras?nda meslek gruplar? bak?m?ndan ?nemli fark yoktu (%13.5 doktor, %16.8 hem?ire, %6.7 laboratuvar teknisyeni, p> 0.05). Bu 44 ki?inin 35 (%79.5)?i t?bbi yard?m i?in ba?vurmalar?na neden olan olay?n kesici/delici tarzda bir yaralanma oldu?unu ifade etti. Temas edilen materyalin kan yoluyla ge?ti?i bilinen bir etkenle (HBV, HCV, HIV) infekte oldu?u bilindi?inde profilaksi ve/veya izlem amac? ile giri?imde bulunma oran? %21.7, di?er durumda ise %12.3 olarak saptand? (p> 0.05).

Temas ?yk?s? olan sa?l?k ?al??anlar?ndan %20?si son bir ay i?inde, %18.5?i son bir hafta i?inde, %12.1?i son 48 saat i?inde b?yle bir temasla kar?? kar??ya kald?klar?n? ifade etti.

Temas ?yk?s? olanlar?n %50.5?inde en az bir kez eldiven veya g?zl?k gibi koruyucu materyal olmaks?z?n temas oldu?u rapor edildi.

TARTI?MA

Mesleki temas sonucu sa?l?k ?al??anlar?na HBV, HCV ve HIV ge?i?ine ait ?ok say?da olgu oldu?u bilinmektedir (2). ?lkemizde yap?lan bir?ok ?al??mada da sa?l?k personelinde HBV ve HCV prevalans?n?n normal pop?lasyondan daha y?ksek oldu?u bildirilmektedir (6). ?e?itli prospektif ?al??malarda, yap?lan i?lemin t?r?ne g?re de?i?mek ?zere t?bbi giri?imler esnas?nda %3 ila %50 oran?nda kanla temas oldu?u g?zlenmi?tir (1).

Bu ?al??man?n sonu?lar?na g?re, kan ve v?cut s?v?lar?na mesleki temas olaylar?ndan en fazla etkilenen sa?l?k ?al??anlar? hem?irelerdir. En s?k rastlanan temas bi?imi kesici/delici aletlerle olan yaralanmalard?r. Kan ve kan ?r?nleri temas olaylar?n?n ?o?undan sorumlu bulunmu?tur. Bu durum benzer ?al??malardaki bulgularla uyu?maktad?r (7-10).

Bu ?al??ma ile ortaya ??kan bir di?er sonu?, sa?l?k ?al??anlar?n?n mesleki temas bak?m?ndan koruyucu ?nlemleri ve temas sonras? izlem prosed?rlerini ?nemsemedi?inin g?sterilmesidir. Ayr?ca, riskin bilinmesi, standart ?nlemlere uyulmas?n?n faydalar?, bildirimin ?nemi ve serolojik takip konular?nda yetersizlik vard?r. ?al??maya kat?lan sa?l?k personelinin %41.8?inin HBV a??s? yoktu ve bunlar?n ?nemli bir k?sm? kendi serolojik durumlar?n? bilmiyorlard?. HIV ve HCV bak?m?ndan kendi serolojik durumunu bilmeyenlerin oran?, HBV bak?m?ndan serolojik durumunu bilmeyenlere g?re daha y?ksekti (s?ras?yla; %42.2, %37.6 ve %17.9).

?lkemizdeki durumu yans?tan bir ba?ka ?al??ma olan Ayranc? ve arkada?lar?n?n hem?irelerdeki mesleki temas? inceleyen ?al??mas?nda da bizimkine benzer olarak temasa maruz kalanlar?n %32.4??n?n a??s?z oldu?u, sadece %5?inin ?niversal ?nlemlere her zaman uydu?u ve %69.1?inin temaslar?n? rapor etmedi?i bildirilmektedir (9). Erbay ve arkada?lar? da Ankara?daki bir e?itim hastanesinde sa?l?k ?al??anlar?n?n %65.4??nde kan ve v?cut s?v?lar? ile temas ?yk?s? oldu?unu, temaslar?n %81?inin kesici/delici aletlerle yaralanma ?eklinde oldu?unu, yaralananlar?n %42?sinin yaralanma esnas?nda koruyucu malzeme kullanmad???n? ve yaralananlar?n sadece %32?sinin t?bbi yard?m i?in ba?vurdu?unu, personelin %68.3??n?n HBV a??s?n?n oldu?unu bildirmektedir (10). Bu iki ?al??man?n bulgular? bizim bulgular?m?zla b?y?k ?l??de uyu?makla birlikte bizim ?al??mam?zda kesici/delici aletlerle yaralanmalar?n ve temas sonras? t?bbi yard?m i?in ba?vuranlar?n oran? daha d???k bulunmu?tur. Bu fark?n nedeni kesici/delici yaralanmalara en s?k maruz kalan grup olan hem?irelerin oran?n?n bizim ?al??ma grubumuzda daha d???k (%32.1) olmas? olabilir. Ayr?ca, kesici/delici yaralanmalar?n daha ?ok ?nemseniyor ve rapor ediliyor olmas? bizdeki bu d???k bildirim oran?n?n sebeplerinden biri olabilir. ??nk? bizim bulgular?m?za g?re t?bbi yard?m i?in ba?vuranlar?n %79.5?i kesici/delici yaralanmaya maruz kalm?? ki?ilerdi. Bu da hasarl? deriye bula? veya mukozalara s??rama tarz?ndaki yaralanmalar?n daha az ?nemsendi?ini d???nd?rmektedir.

?al??mam?zda HBV infeksiyonunun serolojik g?stergelerine (HBsAg veya anti-HBs) sahip oldu?unu belirten sa?l?k ?al??anlar?n?n say?s?n?n temasl? grubunda y?ksek olmas?na ra?men (%24.3?e kar??n %13.7) baz? sa?l?k ?al??anlar?n?n serolojik durumlar?n? bilmedi?i i?in temasl?larda ve temas? olmayanlardaki infeksiyonun ger?ek prevalans?n? belirtmek m?mk?n olmam??t?r. Prevalans saptamak ?al??mam?z?n ama?lar?ndan biri de?ildi.

Kan yolu ile ge?en infeksiyona sahip oldu?u bilinen hastalar?n materyallerinden bula? oldu?unda bu temas?n ?nemsenmesi veya hastanedeki ilgili birimlere bildirilme oran?n?n daha y?ksek oldu?u bilinmektedir (4). Bu ?al??mada da kan yoluyla bula?an materyallerle temas sonras? profilaksi ve izlem i?in hastanedeki ilgili birimlere ba?vurma oran? daha fazla olmakla birlikte, bu durumda bile oran olduk?a d???k bulunmu?tur. Bu oran?n d???kl???, sa?l?k ?al??anlar?n?n konunun ?nemine yeterince inanmam?? olmalar? ve HCV infeksiyonuna sahip hastalar?n biyolojik materyallerine maruz kal?nm?? olmas? veya HBV?ye kar?? a??l? olmalar? durumunda yap?lacak hi?bir ?eyin olmamas? ?eklindeki yanl?? d???nceye sahip olmalar? ve sonu?ta e?itim yetersizli?i ile a??klanabilir. Ayr?ca, b?lgemizdeki hasta pop?lasyonunda HIV infeksiyonu prevalans?n?n ?ok d???k olmas?n?n bildirim oranlar?n?n beklenenden az olmas?na katk? yapm?? oldu?una inan?yoruz. Sa?l?k ?al??anlar?ndaki mesleki temaslar?n beklenenden daha az rapor edilmi? olmas? daha ?nceki ?al??malarda da belirtilmi?tir. Bu d???k bildirim seviyesinin, personelin bilgi eksikli?ine, bildirim prosed?rlerinin karma??k ve zaman al?c? olmas?na ve baz? ki?isel ?zelliklere ba?l? oldu?u g?sterilmi?tir (11,12).

Kan yolu ile ge?en patojenler taraf?ndan olu?turulan mesleki infeksiyonlardan korunma temastan sak?nma, a??lanma, temas sonras? profilaksiye dayanmaktad?r. Bu infeksiyonlardan ?zellikle a??yla korunulmas? m?mk?n tek viral ajan olan HBV?ye kar?? imm?nizasyon program?n?n hastanelerde kapsaml? ve titizlikle y?r?t?lmesi sa?l?k ?al??anlar? aras?nda HBV infeksiyonunu azaltmaya yard?mc? olacakt?r. HIV ve HCV i?in ise yak?n gelecekte etkili bir imm?nprofilaksi elde edilecek gibi g?r?nmedi?i i?in korunma stratejileri ve temas? takiben bula? riskini azaltacak ?nlemler te?vik edilmelidir (13,14). ?al??anlar?n do?rulu?una inand?klar? bir infeksiyon kontrol program?na uymas? daha kolay olmaktad?r. Bunun i?in, ?al??anlar?n e?itimi etkili bir infeksiyon kontrol program?n?n temel elementidir. Bununla beraber, infeksiyon riski i? kategorilerine g?re de?i?ti?i i?in infeksiyon kontrol e?itimi de buna g?re d?zenlenmelidir. A??k?a kayda ge?irilmi? ?nlem politikalar?n?n, rehberlerin ve netle?tirilmi? prosed?rlerin olmas?, bu y?ndeki faaliyetlerin koordine edilmesinde ve verimlili?in art?r?lmas?nda etkilidir.

Sonu?lar?m?z, sa?l?k ?al??anlar?n?n kan ve v?cut s?v?lar?yla olan mesleki temaslar?n riskleri, koruyucu ?nlemler ve temas sonras? uygulanmas? gereken prosed?rler hakk?nda e?itilmelerinin ve ilave olarak i?e ba?lamadan ?nce kan yoluyla ge?en patojenlerle ilgili taramalar?n ve HBV a??s?n?n yap?lmas?n?n gereklili?ini ortaya koymaktad?r.

KAYNAKLAR

  1. Beltrami EM, Williams IT, Shapiro CN, Chamberland ME. Risk and management of blood-borne infections in health care workers. Clin Microbiol Rev 2000;13:385-407.
  2. Sepkowitz KA. Occupationally acquired infections in healthcare workers. Part II. Ann Intern Med 1996;125:917-28.
  3. Varghese GM, Abraham OC, Mathai D. Post exposure prophylaxis for blood borne viral infection in healthcare workers. Postgrad Med J 2003;79:324-8.
  4. Jeffe DB, Mutha S, L?Ecuyer PB, et al. Healthcare workers? attitudes and compliance with universal precautions: Gender, occupation, and speciality differences. Infect Control Hosp Epidemiol 1997; 18:710-2.
  5. Hersey JC, Martin LS. Use of infection control guidelines by workers in healthcare facilities to prevent occupational transmission of HBV and HIV: Results from a national survey. Infect Control Hosp Epidemiol 1994;15:243-52.
  6. M?st?k R, Bal?k ?. T?rkiye?de viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. Tekeli E, Bal?k ? (edit?rler). Viral Hepatit 2003. Viral Hepatitle Sava??m Derne?i, 2003.
  7. Monge V, Mato G, Mariano A, et al. Epidemiology of biological exposure incident among Spanish healthcare workers. Infect Control Hosp Epidemiol 2001;22:776-8.
  8. Evans B, Duggan V, Baker J, Ramsay M, Abiteboul D. Exposure of healthcare workers in England, Wales, and Northern Ireland to bloodborne viruses between July 1997 and June 2000. An analysis of surveillance data. Br Med J 2001;322:397-8.
  9. Ayranci U, Kosgeroglu N. Needlestick and sharps injuries among nurses in the healthcare sector in a city of western Turkey. J Hosp Infect 2004;58: 216-23.
  10. Erbay A, Bodur H, Korkmaz M, ?ztoprak N, ?olpan A, Ak?nc? E. Ankara Numune E?itim ve Ara?t?rma Hastanesi ?al??anlar?n?n kan ve v?cut s?v?lar? ile ili?kili yaralanmalar?n?n de?erlendirilmesi. VI. Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu Program ve ?zet Kitab?. Ankara, 31 Ekim-2 Kas?m 2002:P-43.
  11. Burke S, Madan I. Contamination incidents among doctors and midwives: Reasons for nonreporting and knowledge of risks. Occup Med 1997;47:357-60.
  12. Rabaud C, Zanea A, Mur JM, et al. Occupational exposure to blood: Search for a relation between personality and behavior. Infect Control Hosp Epidemiol 2000;21:564-4.
  13. Gerberding JL. Management of occupational exposure to blood-borne viruses. N Engl J Med 1995;332:444-51.
  14. Bolyard EA, Tablan OC, Williams WW, Pearson ML, Shapiro CN, Deitchman SD. Guideline for infection control in health care personnel, 1998. Am J Infect Control 1998;26:289-354.

YAZI?MA ADRES?

Do?. Dr. Serpil EROL

Atat?rk ?niversitesi T?p Fak?ltesi

Aziziye Hastanesi Klinik Bakteriyoloji ve

?nfeksiyon Hastal?klar? Anabilim Dal?

ERZURUM

e-mail: mkerol@superonline.com

 

Makalenin Geli? Tarihi: 31.03.2005???????? Kabul Tarihi: 10.06.2005